ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਬਾਨੀ : ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ

ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਬਾਨੀ ਅਤੇ ਦਸ ਗੁਰੂਆਂ ਦੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ 15 ਅਪ੍ਰੈਲ, 1469 ਨੂੰ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਨਮ ਰਾਏ ਭੋਇ ਕੀ ਤਲਵੰਡੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਹੁਣ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ 65 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੱਖਣ ਪੱਛਮ ਵਿਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਉਹਨਾ ਦੇ ਪਿਤਾ, ਮਹਿਤਾ ਕਲਿਆਣ ਦਾਸ ਬੇਦੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਮਹਿਤਾ ਕਾਲੂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਾਤੀ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਬੇਦੀ ਖੱਤਰੀ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸਥਾਨਕ ਮੁਸਲਮਾਨ ਮੁਖੀ ਰਾਏ ਭੂਲਰ ਦੀ ਸੇਵਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪਟਵਾਰੀ (ਪਿੰਡ ਦਾ ਲੇਖਾਕਾਰ) ਸੀ।

ਉਹ ਇਕ ਚਿੰਤਿਤ ਬੱਚੇ ਸੀ ਜਿਹਨਾ ਨੇ ਪੰਜ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਬਾਰੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਪੁੱਛੇ ਸਨ, ਸੱਤ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਇਸ ਨੂੰ ਇਕ ਪੰਡਿਤ ਵਿਚ ਵਰਣਮਾਲਾ ਸਿੱਖਣ ਲਈ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਦੋ ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ, ਉਹ ਮੌਲਵੀ - ਇਕ ਮੁਸਲਮਾਨ ਅਧਿਆਪਕ, ਫਾਰਸੀ ਅਤੇ ਅਰਬੀ ਸਿੱਖਣ ਲਈ ਗਿਆ ਸੀ, ਉਹਨਾ ਨੇ ਇੱਕ ਡੂੰਘੀ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਅਤੇ ਰਹੱਸਵਾਦੀ  ਬੁਝਾਰਤ ਕਵਿਤਾ ਲਿਖ ਕੇ ਆਪਣੇ ਅਧਿਆਪਕ ਨੂੰ ਹੈਰਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਉਹ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਵਿਚ ਲੀਨ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ,

ਇਕ ਵਾਰ, ਉਹਨਾ ਨੂੰ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਕਰਨ ਦਾ ਕੰਮ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤਾ। ਬਾਅਦ ਵਿਚ, ਉਹ ਆਪਣੀ ਭਗਤੀ ਵਿਚ ਲੀਨ ਹੋ ਗਏ। ਪਸ਼ੂ, ਕਿਸਾਨਾ ਦੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਚਰਨ ਲਗੇ ਅਤੇ ਉਹਨਾ ਨੇ ਫਸਲ ਨੂੰ ਖਰਾਬ ਕ ਦਿਤਾ। ਨਾਰਾਜ਼ ਕਿਸਾਨ ਨਿਆਂ ਲਈ ਪਿੰਡ ਦੇ ਮੁਖੀ ਰਾਏ ਭੁਲਰ ਕੋਲ ਲੈ ਗਿਆ ਅਤੇ ਰਾਏ ਭੁਲਰ ਨੇ ਪਸ਼ੂਆ ਦੁਆਰਾ ਹੋਏ ਨੁਕਸਾਨ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਗਾਉਣ ਲਈ ਆਦਮੀ ਨੂੰ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ। ਪਰ ਵਾਪਸ ਪਰਤਣ 'ਤੇ ਉਸ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਫਸਲਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਨੁਕਸਾਨ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਹੈ।

ਇਕ ਵਾਰ, ਉਹਨਾ ਨੇ ਪੈਸੇ ਗਰੀਬ ਜਾਂ ਤਪੱਸਵੀ ਵਿਚ ਵੰਡ ਦਿੱਤੇ, ਜੋ ਉਹਨਾ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦੁਆਰਾ ਲਾਭਕਾਰੀ ਸੌਦਾ ਖਰੀਦਣ ਲਈ ਦਿੱਤੇ ਸੀ। ਉਹ ਤਲਵੰਡੀ ਨੂੰ ਖਾਲੀ ਹੱਥ ਵਾਪਸ  ਪਰਤੇ। ਉਹਨਾ ਦੇ ਪਿਤਾ ਇਹ ਦੇਖ ਕਹੈਰਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਵਾਪਸ ਆਇਆ,

ਉਹਨਾ ਦੀ ਤਪੱਸਿਆ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀਆਂ ਉਹਨਾ ਦੇ ਮਾਪਿਆਂ ਨੂੰ ਚਿੰਤਤ ਕਰਦੀਆਂ ਸਨ, ਪਰਿਵਰਤਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾ ਨੂੰ ਦੁਨਿਆਵੀ ਕੰਮਾਂ ਵੱਲ ਖਿੱਚਣ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਉਸਦੇ ਵਿਆਹ ਬਾਰੇ ਸੋਚਿਆ, ਇਸ ਲਈ, ਉਸਨੇ ਸੁਲਖਣੀ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਲਿਆ, ਮੂਲ ਚੰਦ ਦੀ ਧੀ, ਪਖੋਕੀ, ਬਟਾਲਾ (ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ) ਦੇ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਲੇਖਾਕਾਰ, ਇੱਥੋਂ ਤਕ ਕਿ ਵਿਆਹ ਨੇ ਦੁਨਿਆਵੀ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵੱਲ ਆਪਣਾ ਧਿਆਨ ਨਹੀਂ ਮੋੜਿਆ, ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਦੋ ਪੁੱਤਰ ਸਨ- ਸ਼੍ਰੀਚੰਦ ਅਤੇ ਲਖਮੀ ਦਾਸ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਸਦਾ ਉਹਨਾ ਦਿਮਾਗ਼ ਤੇ ਅਸਰ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਉਹ ਫਿਰ ਵੀ ਕੋਈ ਮਿਹਨਤਾਨਾ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਜਾਰੀ ਰਿਹਾ, ਉਹ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਸੇਧ ਲਈ ਭਟਕਣ ਵਾਲੀ ਸੰਗਤ ਦੀ ਭਾਲ ਕਰਦਾ ਸੀ,ਉਸਦੀ ਭੈਣ ਨਾਨਕੀ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਪਤੀ ਜੈ ਰਾਮ ਉਸਨੂੰ ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਲੈ ਗਏ, ਜਿੱਥੇ ਉਸਨੇ ਨਵਾਬ ਦੌਲਤ ਖਾਨ ਲੋਧੀ ਤੋਂ ਸਰਕਾਰੀ ਭੰਡਾਰ, ਮੋਦੀ ਖਾਨਾ  ਦੇ ਰੱਖਿਅਕ ਵਜੋਂ ਨੌਕਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ।

 ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ , ਉਹਨਾ ਨੇ ਆਪਣੀ ਡਿਉਟੀ ਤਨਦੇਹੀ ਨਾਲ ਨਿਭਾਈ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਮਾਲਕ ਦਾ ਪਿਆਰ ਜਿੱਤਿਆ,ਬਚਪਨ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਇਕ ਸਾਥੀ, ਮਰਦਾਨਾ, ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਵਿਖੇ ਇਸ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਿਆ, ਜਿਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭਜਨ ਗਾਉਣਾ, ਇਕ ਆਮ ਖਾਣਾ ਵੰਡਣਾ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਾਦਗੀ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕਤਾ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਤੀਤ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ,ਇਕ ਦਿਨ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਬੇਈ ਨਦੀ ਵਿਚ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਨ ਗਏ ਅਤੇ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਅਤੇ ਰਾਤਾਂ ਅਲੋਪ ਰਹੇ, ਉਹਨਾ ਦਾ ਅਲੋਪ ਹੋਣਾ ਉਹਨਾ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਜਿਸਨੇ ਉਹਨਾ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਮ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਪਹਿਲੇ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਦੁਬਾਰਾ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤੇ: ਇੱਥੇ ਕੋਈ ਹਿੰਦੂ ਨਹੀਂ, ਕੋਈ ਮੁਸਲਮਾਨ ਨਹੀਂ ਹੈ ਅੰਦਰਲੀ ਤਾਕੀਦ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਿਆਂ, ਉਹਨਾ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਤਿਆਗ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਕੁਦਰਤ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਨ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪਾਪ ਅਤੇ ਦੁੱਖਾਂ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਦੇ ਇਕੋ ਇਕ ਉਦੇਸ਼ ਨਾਲ ਲੰਬੇ ਸਫ਼ਰ ਕੀਤੇ।

 ਉਹਨਾ ਨੇ ਤਕਰੀਬਨ ਵੀਹ ਸਾਲ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ ਲਈ ਦੌਰਿਆਂ ਤੇ ਬਿਤਾਏ,ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀਆਂ ਯਾਤਰਾਵਾਂ ਦਾ ਸਹੀ ਰਸਤਾ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਥੇ ਕੁਝ ਰਿਕਾਰਡ ਹਨ, ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਇਨ੍ਹਾ ਨੂੰ ਪੂਰਬ, ਦੱਖਣ, ਉੱਤਰ ਅਤੇ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਲੰਬੀਆਂ ਚਾਰ ਯਾਤਰਾਵਾਂ (ਉਡਸਿਸ) ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਹਰੇਕ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿਚ ਉਹ ਵਾਪਸ ਪੰਜਾਬ ਪਰਤ ਆਇਆ।ਉਹਨਾ ਨੇ ਜਗਨ ਨਾਥ ਪੁਰੀ (ਉੜੀਸਾ), ਬਨਾਰਸ, ਹਰਦੁਆਰ, ਰਾਮੇਸ਼ਵਰਮ, ਕਾਈਲੋਨ (ਸ਼੍ਰੀ ਲੰਕਾ), ਗਿਆ, ਕੈਲਾਸ਼, ਮੱਕਾ, ਮਦੀਨਾ, ਬਗਦਾਦ ਵਰਗੇ ਸਥਾਨਾਂ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ।ਪੰਜਾਬ ਵਾਪਸ ਪਰਤਦਿਆਂ, ਉਹਨਾ ਅਤੇ ਮਰਦਾਨਾ ਨੂੰ ਬਾਬਰ ਦੇ ਹਮਲੇ ਸਮੇਂ ਸੈਦਪੁਰ ਵਿਖੇ ਕੈਦੀ ਬਣਾ ਲਿਆ ਗਿਆ, ਪਰ ਜਲਦੀ ਹੀ ਰਿਹਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

ਉਦਾਸੀਆਂ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਰਾਵੀ ਨਦੀ ਦੇ ਸੱਜੇ ਕੰਡੇ ਤੇ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਲਾਹੌਰ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ) ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਉਹਨਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਇਸ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਬਿਤਾਇਆ, ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਵਿੱਚ ਚੇਲਿਆਂ ਦਾ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਵੱਡਾ ਹੋਇਆ। ਉਸਨੇ ‘ਲੰਗਰ’ - ਸਾਂਝੀ ਰਸੋਈ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਜਿੱਥੇ ਹਰ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਜਾਤ-ਰਹਿਤ ਭੋਜਨ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਸਨ।ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ 947 ਭਜਨ, ਜਪੁਜੀ ਸਾਹਿਬ (ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਸਵੇਰ ਦੀ ਅਰਦਾਸ), ਆਸਾ-ਦੀ-ਵਾਰ, ਬੜਾ ਮਹਿ, ਸਿੱਧ-ਗੋਸ਼ਤ ਅਤੇ ਓਂਕਾਰ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।ਆਪਣੇ ਉਪਦੇਸ਼ਕਾਂ ਦਾ ਨਿਰੰਤਰ ਗਵਾਹ ਆਪਣੇ ਚੇਲਿਆਂ ਦੇ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਭਰੋਸਾ ਦਿਵਾਉਣ ਲਈ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਇੱਕ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ,ਆਪਣੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਲਈ ਇਕ ਚੇਲਾ ਲੇਹਨਾ, ਜੋ ਤ੍ਰੇਹਨ ਉਪ ਜਾਤੀ ਦਾ ਖੱਤਰੀ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਉਸਦੇ ਅੱਗੇ ਪੰਜ ਤਾਂਬੇ ਦੇ ਸਿੱਕੇ ਅਤੇ ਇੱਕ ਨਾਰਿਅਲ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਚਰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਝੁਕ ਗਏ, ਲਹਿਣਾ, ਵਫ਼ਾਦਾਰ ਚੇਲਾ, ਗੁਰੂ ਬਣ ਗਿਆ, ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣਾ ਸਰੂਪ ਬਦਲਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਲਹਿਣਾ ਵਿਖੇ ਲਗਾਇਆ। ਉਸਨੂੰ ਗੁਰੂ ਵਜੋਂ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਨੇ ਲਹਿਣਾ ਨੂੰ ਅੰਗਦ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਦੂਜੇ ਗੁਰੂ ਬਣ ਗਏ,7 ਸਤੰਬਰ, 1539 ਨੂੰ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਸਵੇਰੇ ਸਵੇਰੇ, ਉਸ ਦਿਨ ਦੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਛੱਡ ਗਏ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਅਜੇ ਵੀ ਪਵਿੱਤਰ ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਦੇ ਰਾਜੇ, ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੇ ਗੁਰੂ ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੇ ਪੀਰ ਵਜੋਂ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ,